Φυσικό περιβάλλον

Η προστατευμένη περιοχή Natura του Αγίου Όρους, η οποία αποτελεί μία από τις παγκόσμιες κληρονομιές της UNESCO, με το μοναδικό οικοσύστημα της, αποτελεί μια από τις ελάχιστες απομονωμένες περιοχές του πλανήτη μας, μακριά από ρύπανση και ανθρώπινες επεμβάσεις για περισσότερο από 1000 χρόνια.

Ο χώρος που κατέχει η Μονή Βατοπαιδίου εντός του Αγίου Όρους βρίσκεται στο μέσον της βόρειας ακτής του, και υπολογίζεται σε 43 περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα. Από βορρά βρέχεται από τον Στρυμονικό κόλπο, ανατολικά συνορεύει με την περιοχή της Μονής Παντοκράτορος, νοτιοανατολικά με αυτήν της Μονής Ξενοφώντος, νότια με τις περιοχές των Μονών Κωνσταμονίτου και Δοχειαρίου, νοτιοδυτικά με αυτήν της Μονής Ζωγράφου και βορειοδυτικά με την περιοχή της Μονής Εσφιγμένου.

Η διαμόρφωση του εδάφους παρουσιάζει ποικιλία, αλλά κατά το μεγαλύτερο μέρος του είναι λοφώδες ή ημιορεινό με μέγιστο υψόμετρο 650 μέτρα. Τα παράλια είναι βραχώδη με εξαίρεση την ζώνη του μικρού κόλπου που σχηματίζεται στο μέσον της βόρειας πλευράς της περιοχής. Το συγκρότημα της Μονής είναι κτισμένο επάνω σε λόφο στην ανατολική άκρη του κόλπου αυτού. Σε ολόκληρη την περιοχή υπάρχουν πολλοί δασικοί δρόμοι, μονοπάτια και καλντερίμια που εξασφαλίζουν την επικοινωνία της Μονής με τις Καρυές, τις γειτονικές Μονές, και τα εξαρτήματά της. Εκτεταμένο είναι επίσης και το δίκτυο μεταφοράς του νερού από τις πηγές των ορεινών περιοχών προς την Μονή και τα κελιά της.

Η περιοχή της Μονής Βατοπαιδίου είναι μία από τις πλέον εύφορες του Άθωνα. Η χλωρίδα της περιλαμβάνει τα περισσότερα από τα 1471 είδη φυτών που συναντώνται στο Άγιον Όρος. Οι υψηλότερες ζώνες της περιοχής (με υψόμετρο άνω των 500 μέτρων) καλύπτονται από δάση καστανιάς και πλατύφυλλης δρυός, τα οποία υλοτομούνται. Στις χαμηλότερες και στις παράλιες ζώνες (έως 500 μέτρα υψόμετρο) συναντώνται αειθαλή και πλατύφυλλα δένδρα και θάμνοι, ενώ κοντά στην Μονή υπάρχουν και καλλιεργημένες εκτάσεις. Οι εντός του Όρους καλλιέργειες της Μονής Βατοπαιδίου μαρτυρούνται από τους βυζαντινούς χρόνους και περιλαμβάνουν είδη απαραίτητα για την λατρεία και για την καθημερινή διατροφή των μοναχών (σιτάρι, λάδι, οίνο, λαχανικά, φρούτα κ.λπ.). Η φυσική πανίδα του Αγίου Όρους είναι μία από τις πλουσιότερες της Ελλάδος. Τα είδη που περιλαμβάνει δεν διακρίνονται για την σπανιότητά τους στον μεσογειακό χώρο, αλλά η σταθερότητα της ποικιλίας τους και του μεγέθους των πληθυσμών τους στον Άθωνα είναι αξιοθαύμαστη.

Οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή της Μονής Βατοπαιδίου είναι όμοιες με εκείνες των χαμηλότερων ζωνών του Αγίου Όρους. Μέχρι το υψόμετρο των 450 περίπου μέτρων, το κλίμα είναι μεσογειακό, εύκρατο και ημίξηρο. Αντιθέτως, στις υψηλότερες ημιορεινές τοποθεσίες της Μονής το κλίμα είναι ψυχρότερο και υγρότερο, με περισσότερες βροχές και χιονοπτώσεις κατά την χειμερινή περίοδο. Ολόκληρη η περιοχή είναι εκτεθειμένη στους ισχυρούς βόρειους και βορειοανατολικούς ανέμους, αλλά το γενικά χαμηλό υψόμετρο και η μεγάλη απόστασή της από τις υψηλές κορυφές του Άθωνα την προστατεύει από ακραία καιρικά φαινόμενα.

Τα κτίσματα του άμεσου περιβάλλοντος της Μονής συνθέτουν ένα από τα αξιολογότερα και μεγαλύτερα εξωμοναστηριακά σύνολα των μονών του Αγίου Όρους. Σε αυτά περιλαμβάνονται και τα εργαστήρια της Μονής τα οποία είναι τα πιο τεχνολογικά εξελιγμένα στο Άγιον Όρος και ορισμένα από αυτά είναι και εντυπωσιακά για το μέγεθος τους.